Zgodnie z art.41 ustawy Kodeks wykroczeń - w stosunku do sprawcy czynu można poprzestać na zastosowaniu pouczenia, zwróceniu uwagi, ostrzeżeniu lub na zastosowaniu innych środków oddziaływania wychowawczego. Środkami służącymi zwalczaniu wykroczeń, znanymi prawu wykroczeń, są: - kary, - środki karne oraz środki oddziaływania pozakarnego (np. środki oddziaływania wychowawczego).

Odpowiedzialność za wykroczenia oparta jest na zasadzie winy indywidualnej, zgodnie z którą środek reakcji na wykroczenie powinien być odpowiedni do stopnia winy i stopnia społecznej szkodliwości czynu. Oceniając stopień społecznej szkodliwości czynu należy brać pod uwagę elementy treściowe zarówno strony przedmiotowej jak i podmiotowej wykroczenia (art. 47 § 6 k.w.): - rodzaj i charakter naruszonego dobra, - rozmiary wyrządzonej lub grożącej szkody, - sposób i okoliczności popełnienia czynu, - wagę naruszonych przez sprawcę obowiązków, jak również - postać zamiaru, - motywację sprawcy, - rodzaj naruszonych reguł ostrożności i - stopień ich naruszenia. Postępowanie w sprawach o wykroczenia, w przeciwieństwie do postępowania karnego, opiera się na zasadach oportunizmu i preferencji środków pozakarnych. Przeto, w zależności od okoliczności danego przypadku, w jednym wypadku celowe może być ukaranie sprawcy (w postępowaniu mandatowym lub przed sądem), w innym – odstąpienie od ukarania i zastosowanie wobec niego środków oddziaływania wychowawczego. Możliwe jest też zarówno np. pouczenie, czy zastosowanie innych środków, o których mowa wyżej, jak i ukaranie sprawcy.

W związku z tym, że przepis art. 41 k.w. nie podaje przesłanek stosowania środków oddziaływania wychowawczego, można na zasadzie analogii przy jego stosowaniu kierować się wskazaniami płynącymi z art. 39 k.w., który zezwala sądowi na odstąpienie od wymierzenia kary lub środka karnego. Tak więc o poprzestaniu na zastosowaniu środków oddziaływania wychowawczego może decydować ocena indywidualnego przypadku, uwzględniająca alternatywnie przesłanki bądź to przedmiotowe (odnoszące się do czynu), bądź podmiotowe (właściwości i warunki osobiste sprawcy). Jeżeli na podstawie przynajmniej jednej z tych przesłanek albo obu łącznie organ ścigania dojdzie do wniosku, że podobnie jak on postąpiłby sąd w danej sprawie, to może odstąpić od ukarania sprawcy i zastosować do niego jeden lub więcej środków oddziaływania wychowawczego i to niezależnie od tego, czy wykroczenie było skutkowe, czy bezskutkowe. Organy ścigania ustalając politykę represjonowania sprawców wykroczeń wprawdzie mogą umownie przyjąć, że ich funkcjonariusze nie powinni poprzestawać na zastosowaniu środków oddziaływania wychowawczego, np. w przypadku popełnienia wykroczenia skutkowego, wykroczenia zagrożonego karą aresztu itp., ale czy będzie to zgodne zarówno z literą jak i duchem prawa, trudno jednoznacznie przesądzić. Poprzestaniu na stosowaniu środków oddziaływania wychowawczego powinno towarzyszyć przekonanie, że będzie to wystarczającą reakcją na wykroczenie i wdroży sprawcę do poszanowania prawa i zasad współżycia społecznego. Stąd, nie jesteśmy przekonani co do opracowania szczegółowego algorytmu postępowania w tym względzie. Mógłby on ewentualnie wskazywać przesłanki (szczegółowe okoliczności), które zdaniem jego twórców mogłyby być brane pod uwagę przy ocenie czynu i jego sprawcy, ale czy nie wystarczy kierowanie się wskazaniami płynącymi choćby z art. 33 k.w? Mamy wątpliwości, czy taka kazuistyka jest wskazana, zwłaszcza, że sam ustawodawca odstępuje od niej rezygnując w projekcie nowego Kodeksu wykroczeń ze wskazywania okoliczności łagodzących i obciążających wymiar kary lub środka karnego, by nie krępować względnej swobody organu orzekającego. Swego rodzaju zabezpieczeniem przed ewentualnym nadużywaniem przepisu art. 41 k.w. przez funkcjonariuszy Policji może być kontrola służbowa jego stosowania i wynikający z niej, w razie potrzeby, stosowny instruktaż.